Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego


„Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego – realna odpowiedź na realne potrzeby”
Rok 2010 upływa w Rychwałdzie pod znakiem prowadzenia niezwykle szeroko zakrojonych prac – restauratorskich, rekonstrukcyjnych i rewaloryzacyjnych, którymi objęto niezwykle cenny element dziedzictwa kulturowego Żywiecczyzny – kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja w Rychwałdzie – Sanktuarium Matki Boskiej Rychwałdzkiej. Jak do tego doszło? Rozmowa z Kustoszem Sanktuarium – Ojcem Radosławem Kramarskim.

Rychwałd to szczególne miejsce na mapie Żywiecczyzny. Dlaczego?

RK: Już od połowy XVIII w. Rychwałd jest celem dla coraz liczniejszych grup pielgrzymów, którzy pragną modlić się przed Cudownym Obrazem Matki Boslkiej Rychwałdzkiej – prawdziwym klejnotem i dziełem sztuki, które przechowywane jest w Sanktuarium.

Kult maryjny to zjawisko od lat obserwowane w Polsce, jest ono nierozerwalnie włączone w chrześcijańską historię Narodu Polskiego. W czasach niewoli narodowej kult ten był jednym z najsilniejszych czynników jednoczących Naród. Przez całe minione tysiąclecie chrześcijaństwa w Polsce również wychowanie, szczególnie w rodzinie, było przepełnione czcią dla Matki Najświętszej, którą uważano za szczególną Opiekunkę. Cześć i miłość dla Matki Bożej przekazywane były z pokolenia na pokolenie, aż do czasów współczesnych. Pierwszy polski hymn – Bogurodzica jest oddaniem się całego narodu w opiekę Matki Bożej. Wizerunek Polski, jako kraju rozwijającego pobożność maryjną jest aktualny także we współczesnym świecie. Najbardziej znane polskie sanktuarium Matki Bożej znajduje się na Jasnej Górze – ściąga ono rzesze pielgrzymów od końca XIV w. Z biegiem czasu, oprócz niego w kraju powstawać zaczęły także inne, lokalne miejsca kultu – jako rezultat duchowych potrzeb regionalnych społeczności. Jednym z takich miejsc jest Sanktuarium Matki bożej Ziemi Żywieckiej w Rychwałdzie. Kult Matki Bożej w Rychwałdzie rozpoczął się od czasu przekazania obrazu Bogarodzicy przez Katarzynę Grudzińską, co miało miejsce w 1644 r. Minione wieki potwierdziły trwałość tego miejsca, w którym kult matki Bożej w jej rychwałdzkim wizerunku trwa nieprzerwanie do dzisiejszych czasów. Ten ponad trzysta lat łaskami słynący obraz był i jest czczony na całej Żywiecczyźnie. To szczególony element dziedzictwa kulturowego tego regionu, który integruje jego społeczność – ponad wszelkimi podziałami, poprzez pokolenia, bez względu na poglądy, przynależność do stronnictw czy ugrupowań. Wraz z upływem czasu kult ten rozrastał się, swoim wpływem obejmując nie tylko miejscową ludność, lecz przyciągając do Sanktuarium licznych pielgrzymów – z Polski i zza granicy. Sanktuarium Matki bożej Ziemi Żywieckiej w Rychwałdzie to ośrodek wpisany niezwykle głęboko w historię Żywiecczyzny i całego regionu, dlatego to miejsce ma tak istotne znaczenie nie tylko dla mieszkańców tych stron.

Jak przedstawiają się dzieje Sanktuarium?    

RK: Początkowo ośrodkiem kultu religijnego w Rychwałdzie był pierwszy drewniany kościół – zabytkowe dzieło ludowego budownictwa. Z czasem został on zastąpiony nowym, murowanym kościołem, zbudowanym w innym miejscu i oddanym do użytku w 1756 r. Drewniany kościół rychwałdzki został przeniesiony do Gilowic, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego. Kościół murowany, który dziś jest celem pielgrzymów jest budowlą niezwykle ciekawą – wzniesiony został w stylu barokowym, jednakże często podejmowane w trakcie prowadzenia prac budowlanych decyzje o zmianie koncepcji budowy przesądziły o obecnych wyjątkowych i niespotykanych cechach tego obiektu, typowych właściwie tylko dla Rychwałdu. Nie jest to zatem jedna z wielu podobnych do siebie świątyń, lecz kościół szczególny i niepowtarzalny, jedyny w swoim rodzaju.

Co było bezpośrednim bodźcem, przyczyną realizacji prowadzonych obecnie prac?

RK: Ojcowie Franciszkanie są kustoszami Sanktuarium od 1946 r., odkąd objęli pieczę nad tym miejscem na prośbę kard. Sapiechy. Powodem, który skłonił nas do podjęcia prac restauracyjnych i renowacyjnych jest rozpoznany niestety zły, zagrażający bezpieczeństwu obiektu kościoła oraz gromadzących się w nim osób stan konstrukcji XVIII wiecznej świątyni, a także postępujący proces degradacji i zatracania się szczególnie cennych, historycznych walorów tej. zabytkowej budowli. Technologie stosowane przed ćwierćwieczem nie zapewniają obiektom pochodzącym z tego okresu trwałości, gwarantującej możliwość ich intensywnej eksploatacji współcześnie. Oprócz tego w przeciągu II połowy XX w. świątynię poddano szeregowi prac modernizacyjnych, które prowadzone były w sprzeczności z obowiązującymi obecnie przepisami, normami, wymogami, tyczącymi się obiektów zabytkowych oraz praktyką w postępowaniu z obiektami, będącymi elementami dziedzictwa kulturowego. Rezultatem (negatywnym efektem) tych prac jest m.in.: degradacja historycznych ścian wewnętrznych świątyni, na których zainstalowane zostały kaloryfery, niewłaściwie oświetlony ołtarz (zastosowanie dostępnych w połowie XX w. reflektorów źle wpływa na dzieła sztuki zgromadzone we wnętrzu kościoła, zniekształca urodę ołtarza, oślepia patrzące na niego osobo oraz uniemożliwia właściwy odbiór sztuki, czy degradacja prezbiterium, które przebudowane zostało w sposób niedopuszczalny dla obiektów historycznych, o znaczeniu i randze takiej, jak kościół w Rychwałdzie. Obecnie stosowanie, nieprawidłowe oświetlenie powoduje blaknięcie kolorów zabytkowych fresków, malowideł i rzeźb, przez co konieczna jest ich częsta renowacja).

Co jest celem projektu, realizowanego obecnie przez parafię?

RK: Celem naszego przedsięwzięcia jest zwiększenie znaczenia kultury, jako czynnika rozwoju społeczno – gospodarczego regionu, poprzez odzyskanie wyjątkowych walorów historycznego obiektu – kościoła parafialnego w Rychwałdzie, utraconych w rezultacie niewłaściwie przeprowadzanych w XX w. prac modernizacyjnych, a także zahamowanie postępującej degradacji tego obiektu i zachowanie dla przyszłych pokoleń tego elementu regionalnego dziedzictwa kulturowego – kościoła p.w. św. Mikołaja w Rychwałdzie.

Jaki jest zakres prac, które są prowadzone w ramach realizowanego przedsięwzięcia?

RK: Bardzo szeroki. Obejmuje on przede wszystkim elementy takie jak: Wzmocnienie konstrukcji wież, przeprowadzenie szeregu prac renowacyjnych w obrębie prezbiterium, likwidację starej, nie spełniającej wymagania obiektu instalacji CO (demontaż istniejącej instalacji, ułożenie nowej instalacji ogrzewania podłogowego oraz odtworzenie dawnej, zdegradowanej obecnie historycznej posadzki), przebudowę schodów kamiennych z kruchty głównej do nawy, modernizację systemu oświetlenia, w celu podkreślenia walorów estetycznych oraz historycznych prezbiterium, renowację ścian prezbiterium oraz nawy głównej i naw bocznych, odtworzenie właściwego stołu ołtarzowego oraz ambonki, nawiązującej do charakteru ołtarza, renowację ławek, ławek pańskich, klęczników, drzwi do zakrystii, odtworzenie dawnych gablot, prezentujących historyczne pamiątki wotywne, odtworzenie ławek obwodowych, a także renowację boazerii nawy głównej i naw bocznych. Zakres przedsięwzięcia obejmuje także wykonanie podjazdu dla osób niepełnosprawnych, rewaloryzację schodów zewnętrznych przed ołtarzem polowym i rewaloryzację oświetlenia zewnętrznego oraz zakup zrekonstruowanych elementów wyposażenia, pozwalających na odtworzenie historycznego charakteru Kościoła. Dzięki realizacji tej inwestycji możliwe będzie nie tylko zachowanie dla przyszłych pokoleń kościoła, stanowiącego szczególnie cenny element regionalnego dziedzictwa kulturowego. Projekt ten wygeneruje także istotną korzyść, którą będzie uzyskanie przez Parafię warunków, umożliwiających zgłoszenie świątyni, jako obiektu pretendującego do uzyskania statusu bazyliki mniejszej – pierwszej w Diecezji Bielsko – Żywieckiej.

Spoglądając na tę inwestycję z szerszej perspektywy, jakich korzyści dodatkowo można się dzięki niej spodziewać?

RK: Bardzo konkretnych. Projekt ten przyczyni się nie tylko do utrwalenia różnorodności kulturowej Województwa Śląskiego, wynikającego z historii, Wzmocnienia tożsamości kulturowej regionu, wyrażającej się w pielęgnowaniu jej dziedzictwa kulturowego, tradycji związanych z wielowiekowym kultem i obrzędowością religijną, lecz także poprawy atrakcyjności turystycznej Regionu Żywieckiego oraz jego wizerunku, jako obszaru koncentracji i obsługi intensywnego ruchu turystycznego – pielgrzymkowego. Jako kustosz Sanktuarium oczekuję wyraźnego zwiększenia liczby pielgrzymów, którzy każdego roku przybywać będą na Żywiecczyznę. Odbędzie się to z szeroko rozumianą korzyścią dla całego regionu – poprawi bowiem warunki funkcjonowania licznych podmiotów gospodarczych, a także stworzy perspektywy dla nowych firm, zajmujących się obsługą turystów.

Realizacja tak szeroko zakrojonej inwestycji oznacza na pewno liczne trudności, przede wszystkim finansowe?

RK: Bez wątpienia. Projekt ten jest możliwy do zrealizowania dzięki uzyskanemu przez nas wsparciu Unii Europejskiej. Inwestycja zyskała bowiem współfinansowanie środkami Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007 – 2013 – Priorytet IV „Kultura”, Działanie 4.1 „Infrastruktura kultury”. Uzyskane przez parafię dofinansowanie to 1.100.133,61 PLN, co stanowi 85 % ogółu kosztów inwestycyjnych. Środki te uzyskaliśmy współpracując z doświadczonym w tej dziedzinie przedsiębiorstwem – firmą TECHMASTER z Żywca, która zapewnia nam wsparcie również na etapie rozliczania projektu.

Gratulujemy i życzymy terminowego zakończenia prowadzonych prac!

INFORMACJA O PROJEKCIE:

Tytuł projektu:

Renowacja i rewaloryzacja Kościoła Parafialnego p.w. Świętego Mikołaja, Sanktuarium Matki Bożej Rychwałdzkiej celem uzyskania statusu bazyliki.

Warunki finansowe:

Kwota projektu wynikająca z umowy: 1 294 274,84 PLN

Dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 1.100.133,61 PLN co stanowi 85% kosztów kwalifikowanych.

Lata realizacji: 2008-2010